Từ những người trồng lan chuyên nghiệp cho đến những người chơi lan phủi đều có ít nhất một vài chậu (giò). Sưu tầm cây Phi Điệp này từ nơi khác mang về thuần trong điều kiện môi trường sống hoàn toàn khác biệt không phải là không gặp những thách thức đối với những người mới chơi. Bài viết này không gì khác ngoài mục đích chia sẻ một vài kinh nghiệm thực tế cho những bạn mới chơi về cây Phi Điệp.

Với những ưu điểm vượt trội so với các loài phong lan khác như: đa dạng vùng miền, về kết cấu khuôn bông, màu sắc và hương thơm, thời gian phát hoa dài, cây khỏe, dễ chăm, dễ thuần, dễ nhân giống …, đó là chưa nói đến giá trị kinh tế cao một cách đáng ngạc nhiên, có thể nói Phi Điệp – Giả Hạc (Dendrobium Anosmum) là một trong những loài phong lan được người chơi ưa chuộng nhất hiện nay.

I. BÀN VỀ TÊN GIẢ HẠC – PHI ĐIỆP

Nói gì thì nói, các cụ ngày xưa tinh tế hơn lớp hậu bối nhiều trong cách chơi và đặt tên cho loài hoa vương giả này. Những cái tên chỉ nghe thôi đã thấy mềm lòng: Uyên ương, Thủy tiên, Quế lan hương, Hương duyên, Ý thảo, Ý ngọc, Đai châu (Vòng ngọc)… Khác hẳn mấy cái tên: Đuôi chồn, Đuôi cáo, U lồi hay Hoàng thảo vôi … Ít nhiều cũng làm giảm giá trị của hoa đi kha khá!

Vậy còn Phi Điệp: Dả hạc? Dã hạc? Giã? Giả?
Dả: chữ này trong tiếng Việt chỉ đứng trong từ: Dư dả —-> Loại!

Dã: trong từ điển Hán-Việt ngoài để chỉ sự hun đúc, rèn luyện, nó có nghĩa chỉ sự hoang dại, bán khai. VD: dã ngoại, dã thú, dã nhân —-> Tạm loại!

Giã: ngoài nghĩa thuần Việt là đập, nện … thì “giã” còn chỉ sự chia ly, chia tay. VD: Giã từ vũ khí, hay Giã nhà đeo bức chiến bào.

Cuối cùng còn mỗi “giả”: Trong phổ thông Hán – Việt nó được dùng để chỉ sự dối trá, vay mượn. Ngoài ra “giả” còn dùng để chỉ những thứ “giống như thật mà không phải là thật” VD: giả sử, giả thuyết, giả kim, giả da ….

Vậy là biết rồi nhé! Phi Điệp tím đích thị là Giả Hạc!

II. KHÁI NIỆM VÙNG MIỀN

Khái niệm vùng miền là một thứ hết sức mơ hồ và xa xỉ không chỉ đối với những người mới chơi mà với ngay cả những người tưởng mình đã lên lão làng. Điều kiện tự nhiên tương đồng thì hệ thực vật cũng có nhiều điểm tương đồng. Người bán không có tâm thường gán cho những cây nguồn gốc không rõ ràng những cái tên hot để nâng giá.

Mình hiện có tương đối nhiều mặt hoa Phi Điệp đủ các vùng miền, nhưng chỉ dám chắc 4 cây chuẩn nguồn gốc.

Chỉ riêng đối với cây 5CT Phú Thọ đã có tới 3 mặt hoa. Trong đó cây Cổ Tiết mũi hồng là có giá trị nhất, môi từ lúc nở đến tàn không bị trề. 1 bông vai ngang mũi trắng và một bông vai xệ. Giá trị của 2 cây này cách nhau khoảng 1 – 1,5 tr.

Từ đó rút rút ra:
– Chỉ có người khai thác là biết chính xác nó xuất xứ từ đâu.
– Cứ mặt hoa đẹp, mình chưa có mà sưu tầm theo khả năng. Biết đâu việc đó góp phần làm giá phi điệp bớt lơ lửng … trên trời.
– Nếu xác định sưu tầm vùng miền phải chọn mua của người có uy tín hoặc quen biết.

III. CÁCH ƯƠM VÀ CHĂM SÓC KEIKI GIẢ HẠC

Với mức giá quá cao, không phải ai cũng có điều kiện để mua cả giò hoặc cả thân phi điệp có mặt hoa đẹp, độc, lạ để chơi. Vậy nên việc ươm kie để giao lưu, chia sẻ là giải pháp hay cho người chơi. Tuy nhiên, kie mọc trên cây thì lớn vù vù, nhưng khi cắt xuống ươm hay chuyển từ chỗ này tới chỗ khác lại teo tóp, thối gốc, thối ngọn … đây là vấn đề với những bạn mới chơi. Tiếc nhất là những cây có mặt hoa đẹp, độc, lạ.

Nhân kie dù bằng cách này hay cách khác thì cũng nhắm đến mục tiêu là tận dụng tối đa các mắt ngủ và cây mầm khỏe, phát triển tốt. Muốn vậy phải đảm bảo không bị thối thân, mầm không nấm bệnh. Cắt ngắn hay để cả thân ươm phụ thuộc vào độ tuổi của thân ươm.
Thông thường, đối với những thân hoa, nên cắt ngắn khoảng 3 – 4 mắt ngủ. Với những thân thế hệ thứ 3 trở đi hoặc thân đã ra hoa nhưng còn mắt ngủ nên để cả thân.

1. Xử lý

Dùng dao sắc cắt 3 – 4 mắt , để khô, bôi keo liền sẹo.

2. Giá thể

Với mỗi người một cách khác nhau, tùy điều kiện môi trường, cá nhân mình hay dùng chậu đất nung và chậu dớn.

Ngoài những vật liệu cổ truyền như than củi, sơ dừa, dớn, vỏ cây … giờ có thêm sỏi nhẹ keramzit (là vật liệu xây dựng nhân tạo được sản xuất từ các loại khoáng sét dễ chảy bằng phương pháp nung phồng nhanh). Ngoài keramzit mình chưa dùng, những loại kia mình dùng thử hết rồi thấy vỏ thông, dớn và rêu là tốt nhất.

Tất cả những vật liệu này ngâm nước vôi trong 8 – 10h. Bỏ ra phơi khô ngâm tiếp lần nữa. Phơi thật khô (bạn có thể tham khảo thêm cách xử lý cho từng loại giá thể tại đây) Trước khi ươm ngâm nước lã 10h nữa là ghép được Dưới cùng trải lớp vỏ thông, giữa trải chút dớn vụn, trên cùng phủ một lớp rêu mỏng (khi rễ bắt đầu mọc dài, gỡ bỏ dần lớp rêu cho thoáng tránh sun rễ).

3. Phân thuốc

– Cách 1: Ridomil, Aliette, B1, Atonik(2ml/2lit nước)
– Cách 2: Keiki Duy Spray 5ml/1,5l nước
Cắt ngắn thì ngâm 15p. Để cả thân 20-25p.
Vớt ra để khô rồi ươm
B1 đối với thân tơ chưa hoa. B1+Atonik đối với thân già.
Pha bằng 1/2 chỉ dẫn. 3-5 ngày/lần.

4. Ánh sáng, Nhiệt độ, Tưới nước, Bón phân, Phòng bệnh

• Ánh sáng: Chỉ nên để kie nơi thoáng, mát 30 – 40% nắng. Khi bộ rễ phát triển, cây cứng cáp đưa dần ra cho ăn nắng.

• Nhiệt độ: Không có nhà kính nên khó mà kiểm soát được nhiệt độ nhất là với khí hậu thất thường của miền Bắc. Kie thích hợp nhất với nhiệt độ dao động từ 25 – 27*c

• Tưới nước: Duy trì giữ ẩm thường xuyên là điều kiện lý tưởng để bộ rễ nhanh phát triển. Nhưng phải nhớ ẩm chứ không ướt. Đối với nước mưa thì mùa hè mình tránh hoàn toàn.

• Bón phân: Kie mới ghép hay mới trồng chỉ nên dùng B1, tốt nhất là Bimix. Pha loãng bằng 1/2 chỉ dẫn. Phun 3 – 5 ngày/lần.

Thấy đầu rễ xanh vươn dài, cây cứng cáp rồi dùng 30-10-10 pha bằng ½ chỉ dẫn phun 7 – 10ngay/lần.

Khi cây cứng cáp, rễ ổn định đưa ra nắng từ từ.

• Phòng bệnh: Giá thể, vật liệu trồng xử lý tốt, tránh mưa, nắng trực tiếp, độ thoáng tốt, ẩm vừa đủ kie hầu như không có bệnh. 20 – 30ngay/lần phun phòng bằng Ridomil, Topsin, Stane, Antracol luân chuyển.

IV – TƯỚI NƯỚC BÓN PHÂN

1. Tưới nước

Đối với Giả Hạc trồng chậu bạn đừng nên dùng hoàn toàn bằng than củi vì khi khô nóng quá sẽ xảy ra hiện tượng hút ẩm ngược từ cây. Nên dùng thêm miếng dớn cắt 3×4cm, sơ dừa miếng, thêm chút rêu bên trên.

Tốt nhất bạn nên tưới vào sáng sớm, hoặc chiều mát, nếu có thời gian mùa này nên tưới ngày 2 lần. Sáng tưới đẫm, chiều tưới thoáng hơn. Lưu ý độ ẩm đối với từng loài để điều chỉnh cho phù hợp. 10-15 ngày/lần, vào sáng sớm, bạn nên tưới thật đẫm, chờ chút cho hơi se lại tưới thật đẫm lần nữa. Việc này giúp cho giá thể ngấm nước giữ ẩm tốt hơn đồng thời xả hết những chất cặn còn tồn dư khi dùng phân hay thuốc.

Đối với nước mưa: Ngoài Bắc mùa này ít mưa, những cơn mưa đầu mùa thường dư axit, cây giả hạc đã thuần thì không sao, những keiki non bị đọng nước ngọn sẽ thối nõn. Giải pháp là tưới xả sau mưa cho lan bằng nước lã. Những giò Lan đã thuần thì vô tư. Tưới cả năm, bón cả tạ phân không bằng một cơn mưa bạn nhé!

2. Bón phân

Chơi lan có diện tích hẹp, thiếu nắng, kém thoáng cây sẽ còi cọc dẫn đến chất lượng hoa kém hoặc không hoa nên cần bổ xung thêm phân bón gốc hoặc qua lá. Bạn cần nhớ, đừng bao giờ bón phân cho lan lúc giá thể và rễ đang khô nóng. Tốt nhất hãy bón lúc sáng sớm, trước khi tưới phân hãy phun sương ẩm toàn bộ cây và gốc, bón theo đúng chỉ dẫn.

Bạn cần lưu ý:

– Khi dùng phân chỉ nên pha bằng 2/3 chỉ dẫn trên bao bì.
– Bón phân phải theo đúng chu kỳ phát triển của cây: nếu viết về vấn đề này thì rất dài, mình chỉ nêu những gì cơ bản nhất:

Tạm chia chu kỳ phát triển của cây làm 3 giai đoạn.

• Giai đoạn phát triển (cây con ra rễ được 3-5cm hay cây vừa qua mùa nghỉ) cây cần nhiều Đạm – Dùng NPK 30-10-10.
• Giai đoạn cây ổn định cần cân bằng Cả Đạm Lân Kali – Dùng NPK 20-20-20.
• Giai đoạn làm nụ cây cần Lân để hội tụ hoa – Dùng 10-30-20 hoặc 6-30-30.

V. MỘT SỐ BỆNH THƯỜNG GẶP Ở CÂY PHI ĐIỆP – CÁCH NHẬN BIẾT, PHÒNG NGỪA VÀ CHỮA TRỊ

Phi Điệp là loài cây khỏe, kháng bện tốt. Tuy nhiên vào mùa nắng nóng và mưa nhiều cây hay nhiễm một số một số bệnh do vi khuẩn gây ra. Nếu nhiễm bệnh mà không can thiệp kịp thời bệnh sẽ ảnh hưởng đến cả giàn lan của bạn.

1. Bệnh thối thân

• Nguyên nhân: Do nấm Phytophthora palmivora và Phytophthora catorum gây ra. Thường xảy ra mùa mưa, ở những vườn có độ ẩm cao hoặc tưới nước quá nhiều, tưới đêm sũng gốc, tưới phân có hàm lượng đạm cao cũng là nguyên nhân bệnh.

• Dấu hiệu nhận biết: Gốc thân gần rễ thối đen, trên thân có chỗ thâm đen bóp vào thấy nhũn và rỉ nước. Những cây con thường dễ nhiễm bệnh hơn và nguy hiểm là bệnh này có thể lây lan từ ngọn nay sang ngọn khác, từ giò này sang giò khác.

• Điều trị: Việc đầu tiên là ngừng tưới, treo cách ly chỗ khô thoáng, dùng các thuốc diệt nấm để điều trị như: Ridomil Gold 68, Aliette 80 WP, Kasumin, TopsinM, Anvil theo theo chỉ dẫn trên bao bì. Cây con nên tách bỏ và phun hoặc nhúng các cây còn lại vào dung dịch thuốc trị nấm. Ở cây trưởng thành thì cắt bỏ phần bị thối, Ridomil pha sệt bôi vết cắt để thật khô rồi mới trồng lại.

2. Bệnh Thối ngọn

• Nguyên nhân: bệnh gây ra bởi nấm Phytophthora palmivora, do mưa axit đầu mùa, đọng nước ngọn do mưa đêm và tưới đêm, nước đọng ở bẹ lá làm nõn cây bị phá hoại.

• Phòng ngừa: áp dụng như với bệnh thối thân ở trên.

• Điều trị: Ngưng tưới, treo cách ly chỗ khô thoáng, cắt bỏ phần bị bệnh, Pha Ridomil sệt quét lên vết cắt và vùng bệnh. Phun Aliete liều 2g/1l nước lên toàn bộ cây, hoặc phun kết hợp Anvil và Aliette ( đây là thuốc dẫn lưu 2 chiều thẩm thấu qua lá tới rễ và ngược lại).Phun lúc bệnh chớm phát hoặc phun phòng.

3. Gục thân

Cây đang khỏe mạnh bình thường, không hè có dấu hiệu bệnh bỗng gục ngang thân hoặc gần gốc. (Thường bị ngay sau khi tưới lúc trời đang nắng nóng)

• Nguyên nhân: do tưới quá muộn lúc nắng nóng đã lên, hoặc tưới trưa không đúng cách. Cây đang căng nước, bị hấp chín nhũn. Điểm yếu nhất trên thân hay là điểm chịu lực nhiều nhất trên thân sẽ bị gục.

• Khắc phục: Không tưới sáng quá muộn hoặc tưới trưa vào những ngày nắng gắt.

4. Phòng trừ

Phòng bệnh hơn chữa bệnh, nên phun phòng luân chuyển các loại thuốc: Ridomil Gold GW 68, Aliette 80 WP, Kasumin, TopsinM, Anvil, Antracol và Stane. Mùa khô: 25-30 ngayd/lần. Mùa mưa: 10-15 ngày/lần.

Nếu không có điều kiện dùng thuốc, dùng 100gr vôi tôi/10lit nước.
Lưu ý: Đối với Ridomil và Aliete có thể pha lẫn với NPK và B1.

VI. GHÉP GIẢ HẠC TRÁI VỤ

Các loài Lan nói chung và lan Giả Hạc nói riêng ghép trái vụ đều không thuận lợi cho chu kỳ phát triển của cây. Không xử lý đúng cách sẽ chậm 1 – 2 mùa hoa, cây con èo uột khả năng chết là rất cao. Quan trọng là phải đẩy nhanh quá trình hồi phục cho cây. Không để cây thắt ngọn hoặc nảy mầm gốc sẽ trễ mùa hoa, cây èo uột lâu phục hồi.

Cắt tỉa hết rễ già khô của lan Giả Hạc. Chỉ giữ lại những rễ còn tươi, đầu rễ trắng, xanh.

Pha: Superthrive, Ridomil, B1, 30-10-10 ngâm toàn bộ thân gốc rễ lá 25 – 30p. Trong đó Superthrive là loại hoocmon có tác dụng chống sock rất tốt cho cây vừa tách, chiết, ghép hoặc vận chuyển từ xa về. Bỏ ra treo ngược cho khô rồi ghép.

Sau khi ghép, treo cây chỗ thoáng mát, tránh nắng, tưới giữ ẩm hàng ngày.
Bimix hoặc Atonik chỉ dẫn phun 5 – 7 ngày/lần. Sau 25 – 30 ngày ngọn sẽ vươn và rễ phun.

VII. KHÁI NIỆM CẮT NƯỚC CHO LAN GIẢ HẠC

Cắt nước cho lan Giả Hạc dựa trên đặc điểm sinh học của cây:
Phi Điệp (Giả Hạc) … có mùa nghỉ thường kéo dài từ 1 – 2 tháng, trước mùa hoa. Và thường rơi vào mùa khô trong năm. Có lẽ đây cũng là cách để cây lan có thể thích nghi với điều kiện sống.

– Cắt nước cho lan Giả Hạc (Chính xác là giảm tưới tối đa) chính là tôn trọng tập tính sinh học của cây. Tuy nhiên khi nào thì giảm tưới và giảm như thế nào lại cần có một chút kinh nghiệm.

– Bữa trước có bạn chia sẻ lịch cắt nước cụ thể ngày giờ cho cây. Đây là sai lầm! Trong một giò còn có ngọn nghỉ trước ngọn nghỉ sau nói chi một vườn, một vùng. Cắt nước hay giảm tưới phụ thuộc hoàn toàn vào thời kỳ sinh trưởng cụ thể của cây.

– Làm sao để nhận biết cây đã chính thức bước vào mùa nghỉ? Ngọn phình hết cỡ. Rễ từ trắng tinh ngả sang màu trắng ngà và nhăn, đầu rễ từ xanh ngọc chuyển đen, thu lại. Lá bắt đầu vàng và rụng. Giảm tưới dần dần. Cây rụng hết 1/2 lá trên thân thì ngưng tưới. Chỉ tưới giữ ẩm gốc, tránh mưa càng tốt.

VIII. MỘT SỐ SAI LẦM THƯỜNG GẶP Ở NHỮNG BẠN MỚI CHƠI LAN

– Trồng ngập gốc: phong lan trồng để chơi hoa chứ không lấy củ! Nên đừng bao giờ chôn gốc lan dưới chậu. Nhớ đặt gốc nổi trên mặt giá thể.

– Nghiện tưới: bệnh này mới trồng hay bị này. Đi thì thôi, về đến nhà thấy gốc hơi khô là xách bình ra xịt lấy xịt để. Lan nói chung thường chết vì thừa nước, ít khi chết vì thiếu nước.

– Bệnh thích xê dịch: Thân lá hướng nắng, rễ hướng ẩm là quy luật muôn đời của thực vật. Khi cây đã ổn định, phát triển tốt thì đừng chuyển chỗ. Nó lại mất một khoảng thời gian nhất định để thích nghi với chỗ ở mới.

Hy vọng những chia sẻ trên đây sẽ phần nào giúp những bạn mới chơi có thêm kinh nghiệm để bảo tồn một trong những loài Phong lan quý này!

Nếu thấy hay thì mọi người cùng chia sẻ và theo dõi Fanpage để cập nhật những bài viết tiếp theo nhé https://www.facebook.com/LanTuNhienCom/