Quay lại chủ đề “Cắt nước – giảm tưới hoặc quên mà vẫn nhớ” đối với lan thân thòng nói chung bao gồm lan Phi điệp, Hạc vĩ, Trầm parishii, Long tu và các dòng thân thòng lai tạo khác… ở phía Bắc.

Qua các bài chia sẻ, các bài trên Google, các bài của các bạn chơi lan phía nam nhưng quan điểm của mình là chỉ tham khảo mà thôi, kinh nghiệm nó cần thực tế với thành công lan nhà mình và trải nghiệm 2 – 3 mùa đều thành công thì đó là một kinh nghiệm thực tế. Chứ có nhiều bài viết rất hay, có vẻ lọt tai cơ mà thực tế người viết hoặc chia sẻ đó họ chơi lan nơi khí hậu vùng miền ấm áp, miền nam, Lâm Đồng…Vì vậy sự tham khảo và giữa sách vở cũng như vùng miền với vườn nhà mình là khoảng cách khá xa. Như ngày mới chơi lan, mình được các bậc cao niên phán cho một câu mà mình nhớ mãi bởi nó quá chuẩn, đó là chú mới chơi lan hả? Hãy cứ chơi đi…” 3 năm sau sẽ thấu “…”sau vài ba năm khi đó hãy viết nhật ký chơi lan” Sau đây là nhật ký trải nghiệm chơi lan của mình thực tế vườn nhà, khu vực Thái Bình đồng bằng bắc bộ.

1. CẮT NƯỚC LÀ GÌ

Theo mình từ “cắt nước” lâu nay hay dùng xuất phát từ sách vở, và mỗi khi mùa nghỉ của thân thòng từ đó được dùng gần như mặc định, và được viết, được chia sẻ, được hướng dẫn như một sự máy móc như đúng rồi làm cho các bạn mới chơi lạc vào mê hồn trận vì thế lan bé lan to lan dài lan ngắn đều đăng hỏi ” Lan của em như này đã phải cắt nước chưa? Trong khi chả hiểu cắt nước là thế nào, lan ở giai đoạn nào, lan có đủ tuổi để cắt nước chưa, gần như hiểu theo cách lan đến mùa nghỉ ( phía Bắc ) là phải cắt nước mới có hoa, nhiều bạn dẫn chứng những bài viết trên mạng để lấy ví dụ, để khẳng định ( cơ mà có biết tác giả sống trong miền Nam hoặc các vùng có khí hậu thuận lợi như Đà Lạt và bài đó cũng chỉ ở phạm vi hẹp theo tiểu vùng mà thôi ) làm sao kinh nghiệm thực tế trong Đà Lạt áp dụng cho xứ bắc có 4 mùa được, hoặc Miền Nam có hai mùa dòng lan xuống lá mùa đông và là mùa nghỉ sao có hoa theo mùa được….

2. YẾU TỐ ĐỂ LAN RA KEIKI HOẶC RA HOA

Mình xin chia sẻ những trải nghiệm thực tế mà mình nếm trải thế này nhé. Khẳng định một điều chắc chắn rằng lan thân thòng có hoa, đạt hoa hay không nó KHÔNG hoàn toàn phụ thuộc vào cắt nước, nó càng không phụ thuộc vào rụng lá mới có hoa, mà nó cần nhất là MÔI TRƯỜNG SỐNG CỦA LAN là yếu tố quyết định.

Rồi yếu tố vùng miền tự nhiên phân bố của lan, sau đó mới đến cách chăm sóc với lan vườn nhà bao gồm lan mầm tơ nảy đúng vụ. Ví dụ phía Bắc là ra xuân, thân mầm phát triển làm sao khi thân mẹ ra hoa thân con đã phải dài bằng nửa thân mẹ rồi. Quá trình tiếp theo lan phải đủ yếu tố như nắng (ít nhất lan được nắng 3h -5h) và gió (phong lan mà) nghĩa là môi trường sống của lan quyết định 70% – 80% để lan có HOA. Phần còn lại mới là cách chăm sóc phụ trợ như phân bón, phân kích hoa và nhân tạo cách cắt nước hay giảm tưới để hạn chế tác động mưa gió, đó chẳng qua là gây sốc tức mà ra hoa (ví như chơi quất cảnh đến thời điểm vào vụ hoa quả tết người ta phải nhổ cây lên gây sốc rụng lá nên cây nảy mầm mới kèm nụ hoa, đạt quả là vậy).

Với lan thân thòng mà yếu tố môi trường sống không thuận lợi thì cần nhân tạo để giúp cây hoàn thiện cho mùa hoa, nó được ví như vẽ bức tranh ấy, thiếu màu nào thì ta thêm màu ấy, thiếu chất tạo hoa như P như K thì ta phun cái đó. Đối với lan loại này khá đỏng đảnh nhé, nên mùa nghỉ cây dừng trao đổi chất, nếu gặp mưa hoặc tưới suốt ngày tức là làm cho cây ko có ngủ nghỉ hoàn toàn, ức chế vì ngủ mà nó tưới nước lạnh thì ngủ làm sao, nhảy ki cho bõ tức, dạng bị nuôi công nghiệp ý. Nhưng với lan có yếu tố môi trường sống tốt, có nắng, có gió và có cái ẩm tốt, cây thuần môi trường thì chả cần phân, chả cần cắt nước cứ đến mùa là hoa, bạn có cắt thân tơ nhân ki, bạn có tưới, phun, chấm kích ki kiểu gì nó vẫn ra hoa là hoa. Vì thế mới có chuyện dở khóc dở cười là thân lan quý muốn nhân ki muốn thân đó nảy càng nhiều ki càng tốt thì nó lại ra nhiều hoa thay vì ki, ngược lại muốn nó là thân hoa thì nhảy chạt ki là vậy, ở đây muốn theo ý muốn chúng ta cần xác định ngay từ đầu, nghĩa là cần tác động nhân tạo khi cây đang còn nhỏ, ví dụ muốn nhảy ki ta phun phân tăng trưởng (độ N cao hơn P và K) suốt quá trình phát triển của cây, kể cả mùa nghỉ, còn muốn hoa thì ngược lại tăng P cao ngất ngưởng đi, có thể là 10.60.10…đại ý là vậy.

3. TIẾN HÀNH CẮT NƯỚC

Xác định những giò lan đạt chuẩn để đưa vào diện “Dừng chăm sóc, giảm tưới khi thân lan bắt đầu xuống lá ngả màu vàng”. Tùy vào hoàn cảnh, môi trường và thực tế lan nhà mình đang ở giai đoạn nào thì hãy áp dụng việc cắt giảm lượng nước (đối với lúc hanh khô, còn lúc trời có độ ẩm cao hoặc mưa thì nói làm gì, như nhau cả). Không nên nghe hay xem chia sẻ đâu đó cứ đến tháng này dịp này là về cắt nước sẽ lợi bất cập hại bởi lan mỗi nhà mỗi khác cộng môi trường tiểu khí hậu khác nhau nữa nên lan phát triển khác nhau, ko thể đánh đồng áp dụng, vườn mặt đất khác vườn trên nóc nhà lộng gió thì việc tưới bên dưới không áp dụng cho bên trê được chứ đừng nói Miền Nam chia sẻ chăm lan Miền Bắc được.

Đã thắt ngọn (Lan thắt ngọn nghĩa là lá non ngọn không mọc tiếp nữa mà đầu ngọn sẽ có đoạn thắt hình ống và đầu ống chia thành hai lá hai bên, ko thấy lá nõn nữa gọi là thắt ngọn, cây dừng phát triển chiều dài) thân giữa phình, lá xuống màu, các mắt hoa đã lộ mờ qua vỏ áo (lưu ý lá còn xanh mướt dù ngọn đã thắt thì chứng tỏ lan vẫn cần quang hợp ánh sáng để lấy thêm dưỡng chất cho mùa hoa, thân như vậy đừng ép xuống lá bằng cách cắt nước, dạng thân lá vẫn xanh ngắt mà cắt nước 100% nhảy ki, sốc nữa là nảy mầm gốc sẽ lỗi mùa cả mẹ lẫn con, hãy tôn trọng bản năng tự nhiên của lan, đủ mới xuống lá, thiếu là chưa xuống lá và lá lan vẫn cần quang hợp, bằng chứng là có nhiều thân đến mùa hoa lá vẫn xanh, còn nguyên lá nhưng vẫn hoa, có ảnh minh họa lan nhà mình cả lá lẫn hoa, lý do rễ chủ yếu dẫn nước hút ẩm, lá mới là bộ phận quan trọng để quang hợp ánh sáng, trao đổi chất, ánh nắng, ánh sáng, bộ lá khỏe có nghĩa cây mập…)

Khi nào thì giảm tưới hay gọi theo sách vở là cắt nước, mình thì tùy thuộc vào giai đoạn từng giò lan một, thậm chí là từng thân một, thường thì thân nào vàng lá (Thuận tự nhiên thì thân lan sẽ xuống lá từ gốc và rụng dần xuôi về phía ngọn, nếu lá gốc vẫn xanh mà lá ngọn vàng trước thì cây có vấn đề) Khi lá vàng rụng từ gốc và rụng được nửa thân thì mình dừng toàn bộ phân (nếu dùng) và tưới nước, giai đoạn này chơi lan thân thòng là nhàn nhất, ta có thể quên các em ý đi mà không lo lắng việc chăm tưới hay phân gio gì cả, thuận mùa thường từ tháng 11 âm lịch cho đến ra xuân, nhưng quên mà vẫn nhớ có nghĩa là thỉnh thoảng quan sát thân lan, có thể lấy tay vuốt thân lan để cảm nhận sự căng thân mát mịn hay khô ráp để biết mà xử lý, ví dụ mát tay thân căng thì thôi nhưng thân khô ráp và cảm nhận hoặc nhìn thấy thân nhăn thì chúng ta tưới đẫm vào gốc (Tránh tưới vào thân) , đến khi nào thấy thân căng trở lại thì thôi, lại dừng việc tưới, nếu trời mưa thì tối đa 1 vài ngày thôi, nhìn thấy vỏ áo lan trong veo dính vào thân thì nên tránh mưa cho lan là lành nhất, vì điều kiện mà ko có mái che hay chỗ cất lan thì lấy túi bóng mà chùm lại. (nên nhớ lan rụng lá trơ cành rào rồi chúng ta có thể xếp các giò lại với nhau hoặc treo gọn vào nơi mái che như mái hiên, miễn sao có ánh sáng).

Thực ra chơi lan, lan chết, lan đẹp hay lan ko hoa là chuyện bình thường bởi yếu tố môi trường khí hậu mỗi năm mỗi khác theo biến đổi, chúng ta chỉ cần lưu tâm khắc phục chúng theo khí hậu vậy, chết lan lan chết chúng ta cần biết nguyên nhân để rút kinh nghiệm cho lần sau, hiểu được thì chơi cũng dễ chứ ko khó lắm đâu. Còn đối với thân lan lá vẫn xanh, ngọn vẫn vươn (Ví dụ lan hoàng thảo phi điệp xuất xứ nhiều vùng khác nhau nên sự phát triển dừng nghỉ và ra hoa khác nhau, mùa lan phía bắc nó nở từ tháng 3456789 cơ mà, nên các bạn mới chơi đừng sốt ruột, thấy nhà khác rụng xuống lá nhà mình thì chưa cứ sốt sần sật lên và làm theo là tèo đấy, chưa nói đến chuyện lan miền Nam, miền Trung, Lào, Cam chuyển ra bắc sẽ có sự đỏng đảnh nhất định, đừng thấy mùa hoa năm đầu tiên thấy đẹp mà vội mừng bởi thân hoa ấy vẫn là thân được sống ở môi trường cũ tự nhiên, thuần vườn mình phải tính từ thân mầm mới và phát triển tốt, có hoa mới gọi là thuần vườn, thuần môi trường sống nhà mình được, kể cả các thân lan trên rừng phía bắc hay các nhà vườn trên đó cũng thế, mua về thân đẹp hoa đẹp nhưng mùa sau tại vườn mình chưa chắc đã ổn…

Tóm lại hiểu thì dễ lơ mơ là còn mất nhiều thời gian lọ mọ theo kiểu chết lại trồng mà thôi, dù có rất nhiều bài chia sẻ nhưng giữa lời nói để biến thành hiện thực nó vẫn là khoảng cách khá xa vì vậy kinh nghiệm thực tế vườn mình trải nghiệm nó mới là chuẩn nhất, mình lấy ví dụ lan hoàng thảo phi điệp xuất xứ Di Linh Lâm Đồng chẳng hạn, nó cũng là phi điệp mà thôi nhưng mang ra bắc ko phải ai cũng chăm thành công đâu nhé, Di Linh xuân cũng thế, trong đó khí hậu 4 mùa trong 1 ngày nên lan cho hoa dịp Tết đến xuân về nhưng ra Bắc thì ko có chuyện ấy đâu, thậm chí khó vượt qua mùa hè rực lửa phía Bắc. Nên chọn mua và chơi lan có xuất xứ ngoài Bắc là thuần nhất, thành công rồi hãy chinh phục các em xứ khác và cần ít nhất thất bại 1 đến 2 mùa các em ý mới thích nghi môi trường mới, thành công rồi lúc đó người chơi đã bước vào giai đoạn chơi theo kiểu chọn lọc và cao tay rồi.

Có nhiều bài viết chia sẻ đọc rất hay, xuôi tai và rất hợp lý, có phản biện khoa học… Nhưng để áp dụng vào lan nhà mình nó khác xa vời vợi, đó là lý do tại sao các nhà nông học của VN mình luôn đi sau khu vực là vậy, cho nên chúng ta cũng chỉ hóng hớt thế thôi, ngay chuyện nói phong lan là bộ rễ phải thoáng, có gió lùa qua (Thực tế chả phải, lan chơi thủy canh, lan chơi chậu, lan chơi dạng ủ rêu có độ ẩm cao…vẫn phát triển vẫn đạt hoa đó thôi). Từ đó suy ra một thực tế là lan sẽ thích nghi theo hoàn cảnh sống chứ ko như sách vở tả, nhiều bạn còn viết quá sâu về cấu tạo thân lá, diệp lục rồi vi lượng….xa thực tế bỏ xừ, cứ chơi như kiểu trồng rau cho nó lành, miễn sao có hoa ngắm, chơi để vui chứ cần gì chuyên sâu vô bổ, việc đó dành cho các nhà khoa học.

4. CHĂM SÓC LAN TƯỚI NƯỚC THEO TỪNG GIAI ĐOẠN

Tóm lại lan thân thòng phía Bắc vào giai đoạn này đa số bước vào giai đoạn dừng phát triển, các bạn xem lan nhà mình đang ở giai đoạn nào.

– Lan có độ dài tốt (tối thiểu có vài mắt hoa lộ rõ, còn dài hay ngắn ko quan trọng, có thể lan dài chỉ cần đạt 60-80cm thôi có khi hoa còn sai hơn cụ dài 1m – 2m ấy chứ, dài chưa chắc đã sai hoa) những loại này ta sàng lọc để đưa vào diện chăm sóc lan mùa nghỉ.

– Lá còn xanh nét, ngọn vẫn còn lá nõn thì vẫn chăm bình thường, hanh khô thì vẫn phải tưới, mưa thì tất nhiên là thôi rồi.

– Lan thắt ngọn, đầu ngọn thắt hình ống và chỉ còn 2 lá hai bên thì đây là giai đoạn lan dừng phát triển, lá vẫn xanh ta vẫn chăm bình thường vì lúc này lan cần quan tâm nhất vì chúng tích trữ năng lượng, phình thân nên đừng để lan mất độ ẩm, có thể vẫn phun phân kích hoa có độ P và K cao như 701 hoặc 6.30.30, cây mà rớt thân nhỏ thì chơi 10.60.10.

– Khi lá gốc xuống màu lúc này bắt đầu giảm tưới (khi trời hanh khô) ví dụ mọi lần tưới sáng tối thì giai đoạn này tưới sáng hoặc tưới chiều và chỉ 1 lần tưới, áp dụng đến khi rụng 1 nửa lá rồi thì bắt đầu bỏ tưới (thường giai đoạn này phía bắc hay mưa rét nên việc tưới hay ko đôi khi ko cần đến mà chỉ cần tránh nước mưa cho lan mà thôi.

– Giò nào thắt ngọn rồi mà lá vẫn xanh nghĩa là em nó phát triển chậm, lỗi mùa thì cần chăm sóc cụ thể theo hướng vừa đấm vừa xoa, ý là khô thì tưới đẫm xong lại bỏ kiểu gây sốc thân nhăn lá sẽ xuống, xong lại tưới lá sẽ hồi thì loại này nhiều khả năng vừa lá vừa hoa, ít nhất là còn nguyên các lá gần đầu ngọn (Nhớ là loại này còn nguyên lá thì ko bỏ tưới, mà hạn chế tưới, vài ngày tưới gốc 1 lần).

– Đối với lan hạc vỹ, long tu thì việc giảm tưới mùa nghỉ nó không kỹ tính như phi điệp và các dòng điệp lai như trầm lai, hawaii… Hạc vỹ nếu áp dụng cắt nước để thân rụng sạch lá khi ra hoa nhìn nó đẹp, chứ nếu ko cần thì có thể để nó tự nhiên ngoài trời mưa gió thoải mái, đến mùa là hoa mà thôi, nó thuộc dòng dễ hoa, nhưng áp dụng mùa nghỉ, giảm tưới thì rụng lá và hoa sẽ sai hơn thôi, ví dụ khác nữa là lan hoàng thảo nghệ tâm chẳng hạn, em ý cũng thân thòng nhưng lại không có mùa nghỉ và rụng lá như những dòng lan thân thòng khác, vì vậy tùy theo hoàn cảnh, chơi lan, giống lan, môi trường sống, vùng miền, cách chăm sóc mỗi nơi mỗi nhà mỗi vùng mỗi khác, nó không có công thức cụ thể nào, mỗi người chơi sau khi tham khảo kinh nghiệm lấy vườn nhà mình làm kinh nghiệm chơi cho chính mình, chưa nói đến công nghệ chăm sóc lan, nhân giống, kích ki, kích hoa và những hệ lụy của những giống lan được sinh ra môi trường công nghệ như vậy sẽ có những ảnh hưởng nhất định và sự chăm sóc sẽ khác nhiều so với những dòng lan sinh trưởng và phát triển tự nhiên.

Còn lại những thân lan phát triển muộn, các mắt hoa ko rõ, nhìn trơ đốt và các thân lan mầm, ki nhỏ…thì các bạn chăm sóc phân gio bình thường như kiểu chưa bao giờ có cuộc chia ly.

Đó là 1 vài chia sẻ và mang tính cá nhân, các bạn mới chơi có thể tham khảo, chơi lan thực tế khi 1 vài năm mình va vấp và chịu khó học hỏi ace đi trước sẽ có cảm nhận chung là dễ rất dễ nếu hiểu, khó rất khó nếu còn lơ mơ. Chơi lan ko chết ko hoa mới là lạ, năm nay đạt hoa năm tới ko hoa cũng là chuyện bình thường, lan nhà mình cũng vậy, cũng bệnh thối, cũng èo ọt cũng chết như ngả dạ mà, nó còn do bão gió, nắng cao điểm, mùa mưa nữa… Nhưng các em nào quý với kinh nghiệm sẵn có thì vẫn ngon vì các em nó được chăm chu đáo hơn. Điều quan trọng là SỰ CHIA SẺ, THẤT BẠI HAY THÀNH CÔNG ĐỀU LÀ SỰ CHIA SẺ.

N.N.Sơn