Đầu tiên, chúng ta phải lật lại Sinh học lớp 9. Các khái niệm về Đột biến, Thường biến trong thực vật được nói rất kỹ và rõ ràng như sau :
1. Biến dị di truyền – Đột biến :
a. Nguyên nhân:
Do sự thay đổi về cấu trúc hoặc số lượng của vật chất di truyền (gen, ADN, NST) nên có thể di truyền được cho các thế hệ sau.
b.Cơ chế:
Do tác động của các tác nhân gây đột biến làm phá vỡ cấu trúc của ADN, NST hoặc gây rối loạn quá trình tự nhân đôi của ADN, NST trong quá trình phân bào hoặc do sự phân li độc lập và tổ hợp tự do của các gen trong quá trình giảm phân hình thành giao tử và thụ tinh.
c. Hậu quả:
Đa số biến dị di truyền đều có hại như (đột biến gen, đột biến cấu trúc NST, đột biến số lượng NST) nhưng cũng có một số ít có lợi.
d. Ý nghĩa
Là nguyên liệu quan trọng của quá trình tiến hóa và chọn giống. là cơ sở khoa học để giải thích tính đa dạng và phong phú của thế giới sinh vật.
2. Biến dị không di truyền – Thường biến :
a. Nguyên nhân:
Do sự tác động của các yếu tố từ điều kiện ngoại cảnh làm thay đổi mức phản ứng của kiểu gen mà không có sự thay đổi về cấu trúc và sô lượng của vật chất di truyền nên không thể di truyền được
b. Cơ chế:
Phát sinh trong đời cá thể, khi điều kiện môi trường thay đổi đã làm thay đổi mức phản ứng của kiểu gen nên kiểu hình cũng biến đổi theo một cách tạm thời
c. Hậu quả
Biến dị không di truyền không gây hậu quả xấu nào cho cơ thể sinh vật
d. Ý nghĩa:
Đảm bảo sự thích nghi của cơ thể sinh vật trước sự thay đổi liên tục của các điều kiện môi trường sống.
Trên loài hoa Lan, không nằm ngoài những khái niệm này. Vậy chúng ta có thể phân biệt như sau :
– Những cây hoa lan có kiểu hình đơn lẻ khác với quần thể, nhưng vẫn có khả năng sinh sản và di truyền sự khác biệt về kiểu hình đó đến đời sau thì được gọi là cây Lan đột biến.
– Những cây lan có kiểu hình khác biệt đồng loạt ở 1 vùng khí hậu nào đấy, không thể di truyền kiểu hình khác biệt ấy cho đời sau thì là cây lan thường biến.
– Cây lan đột biến, có thể đời sau không thể hiện kiểu hình khác biệt nữa, đơn giản bởi vì kiểu hình khác biệt ấy nằm trong gen lặn, nó không thể hiện kiểu hình đó khi có gen trội song hành.
– Cây lan đột biến thể hiện liên tục kiểu hình khác biệt cho nhiều đời sau, khi đủ lâu, đủ số lượng cá thể các đời thì có thể tách ra thành loài mới.
Trong tiếng Anh, tiếng latin thường được sử dụng trong các tài liệu khoa học thì Đột biến là Mutant, còn nghĩa của từ viết tắt VAR là variant, variety là biến thể, dạng, loại. Vậy một cây Lan có tên kèm theo var. …. có nghĩa là gì? Đó là một cây lan có biến dạng mà thôi ( có thể biến dạng ở lá, hoa, rễ, quả… không nhất thiết là ở hoa). Từ var. còn dùng để chỉ những biệt dạng lai tự nhiên, những biệt dạng thường biến. Những cây có biệt dạng ấy thường được coi là đồng danh của cây thuần chủng gốc.
Vậy điều muốn nói ở đây là chúng ta cùng xem xét những cây hoa Lan được cho là đột biến nổi tiếng gần đây :
– Cây Phi điệp màu trắng tuyền – Dendrobium anosmum var album : Đúng nhất là Phi điệp biến thể hoa trắng. Nhưng nó có phải là Đột biến không? Cách tốt nhất để xác định là làm xét nghiệm ADN, có điều không phải ai cũng có điều kiện làm việc này. Vậy chúng ta xét về sự thường xuyên và độ hiếm thì có thể nói cây lan này là một cây lan Đột biến. Nhưng nó có thể di truyền màu trắng đến đời sau không? Vậy các bạn phải xem lại khái niệm gen lặn và gen trội và khả năng rất cao là màu trắng tuyền chỉ là gen lặn mà thôi.
– Cây lan Phi điệp 5 cánh trắng, lưỡi tím – Nó chỉ là sự biến thiên màu của cánh, hay là sự đột biến của cánh? Chúng ta cũng chỉ có thể xác định sự thực qua xét nghiệm ADN mà thôi. Bằng mắt thường hoặc máy ảnh, chúng ta không thể loại trừ hết những sắc tố tím ẩn sâu trong cánh hoa nhìn tưởng như trắng tuyền ấy.
– Cây giáng hương hoàng nhạn : Bạn hãy xét đến sự phân bố và số cá thể trong vùng thì có thể thấy rằng, nó chỉ phân bố ở vùng khô nóng, và số cá thể tập trung trong vùng khô nóng ấy. Vậy nó là Đột biến hay Thường biến của Giáng hương quế nâu? Có thể, nó chỉ là dạng thường biến của Giáng hương quế nâu trong vùng khô nóng của rừng khộp mà thôi.
– Những cây lan có lá sọc trắng : Đây là một biệt dạng của những cây lan bởi vì có ảnh hưởng bởi môi trường sống, thường thì nó không di truyền lại cho đời sau. Một số biệt dạng còn không ổn định đến mức biến mất trong đời của cá thể biệt dạng ấy.
– Những cây lai tự nhiên : Biệt dạng lai tự nhiên thường rất hiếm, và thường là có sự khó khăn trong việc thụ phấn đời sau. Nó không phải là đột biến.
Trên đây là những nhận xét sơ lược về khái niệm Đột biến, thường biến. Ý nghĩa của từ var. Chúng tôi nhắc đến sự sinh sản là sinh sản hữu tính chứ không phải là nuôi cấy mô, nhân keyki hoặc tách bụi.
